انسان گرایی در شعر فروغ فرخ زاد

انسان و مسائل مربوط به آن از جمله موضوعاتی است که از دیر باز اندیشه ی بشر را مشغول نموده و سهم عمده ای از ادب وهنر را به خود اختصاص داده و در ادوار مختلف تاریخ با نگرش های متفاوتی همراه بوده است با مطالعه ی نمونه آثاری از ادب کهن فارسی و مقایسه ی آن با ادب معاصر می توان با برخی از این تفاوت ها در رویکرد شاعران اعصار مختلف به انسان آشنا شد. البته بدیهی است که پیشرفت علم و افزایش تجربه ی بشری در گذر زمان و تغییر شرایط زندگی موجب ظهور نیازهای جدید گردیده و در پدید آوردن تغییر دیدگاه ها در این زمینه موثر بوده است. این تفاوت اندیشگی نسبت به انسان با تغییر ماهیتی اساسی تقریباً از دوران مشروطه همراه با تحولات اجتماعی – سیاسی به صورت جسته گریخته و نامنظم آغاز گردیده و با ظهور نیما از رسالت ویژه ی انسانی برخوردار شده است. شعر معاصر بخصوص نیمایی از همان آغاز پیام آور ارزشهای تازه ای برای انسان ایرانی بوده است و گسترش این ارزش ها می تواند آفاق انسان دوستی کهن فرهنگ ما را به چشم اندازهای انسانی نو بپیوندد. به هر حال سیرحرکت شعر معاصر نشانگر این است که توجه به انسان جز جدانشدنی شعر معاصر بوده و این نوع از شعر تا به امروز همه ی جنبه های زندگی بشری را همراه با تمام ترس ها و اضطراب ها، شادی ها و کامیابی ها و آلام و رنج هایش بر صفحه ی تاریخ ادب فارسی ترسیم نموده است. و به یقین مطالعه ی این آثار چشم هر انسانی را به مسائل روزمره ی زندگی خود می گشاید، تا مگر خرد جمعی و عقل و تجربه ی بشری چاره ای برای آن بیندیشد. ولی برخلاف اهمیت این موضوع جز « انسان در شعر معاصر » از محمد مختاری که نکته بینی های ظریف و دیدگاه های انسان اندیش آن یاریگر نگارنده در تدوین رساله ی حاضر بوده تا کنون اثر قابل ذکر دیگری تالیف نگردیده است. درباره ی اشعار فروغ فرخ زاد نیز صاحب نظران و محققین اغلب به سبب جنسیت او با پس زمینه ی زنانگی به بررسی اشعارش نگریسته اند و به جنبه های فمینیستی آن اشاره کرده اند، در حالی که فروغ قبل از زن بودن یک انسان است و خود نیز علناً بعد از تولد دیگرش پرداختن به زنانگی را دلیل متوقف بودن زن هنرمند می داند و پایه های اندیشه اش را بر انسان بودن استوار می کند. بنابر موارد مذکور لزوم انجام یک کار تحقیقی در زمینه ی انسان گرایی در ادب معاصر و همین طور شعرفروغ و جای خالی آن در پروژه های تحقیقاتی در ادب فارسی احساس می شد. لذا نگارنده در حد بضاعت علمی خود به این مهم اقدام نمود. در این رساله سعی شده است انسان گرایی غربی تعریف شود و تاریخچه و انواع آن ذکر گردد و به گزاره های محوری اش پرداخته شود، اما پرداختن به موارد مذکور به سبب محدودیت منابع فارسی بدون مراجعه به منابع زبان اصلی امکان پذیر نگردید و وقت زیادی از زمان نگارش رساله را به خود اختصاص داد. درفصل دوم سعی بر آن بوده است که سیر اندیشه ی انسان گرایی در ایران بررسی شود در این فصل ادبیات عرفانی اولین نحله ی ایرانی معرفی شده که به انسان در مفهوم کلی و عمومی آن نگریسته است. در مرحله ی بعدی به جلوه های انسان گرایانه در شعر چند تن از شاعران ادبیات کهن اشاره گردیده است ،که به نظر می رسد سعدی انسان گراترین شاعر در بین آن ها باشد. در ادامه به بررسی جلوه های انسان گرایی در ادبیات معاصر پرداخته شده است. جلوه های انسان گرایانه که در این فصل و فصل بعدی به آن ها اشاره شده گزینه هایی مثل آزادی، عدالت، فقر، جنگ، مرگ، زندگی ، مبارزه ، صلح و ... را دربر می گیرد. در یک بررسی کلی این جلوه ها در شعر شاعران معاصر می توان به این نکته پی برد که هر کدام از آن ها با توجه به تفکر و جهان بینی خاص خود به جلوه ای بیش از جلوه های دیگر انسان گرایی توجه داشته اند، مثلاً نیما اوضاع اقتصادی اقشار کم درآمد جامعه و مشقت های فراوان آن ها رابرای تامین معاش و گذران زندگی ترسیم می کند ولی شاملو بیشتر به حماسه سرایی و سوگ سرود مبارزان راه آزادی و تشویق مردم به مبارزه علیه ظلم می اندیشد و فریدون مشیری صلح جویی است که از جنگ ستیزی می گوید. او از بی رحمی انسان به انسان در عذاب است و در پی رسیدن به جامعه ای است که مهرورزی صفت بارز انسان های آن باشد . اما فروغ تصویرگر فضای جنایت پرور جامعه است و شکاف طبقاتی موجود در جامعه برایش رنج آور است او از اعتیاد و پیامدهای این اسباب ذلت و ناکامی بشر نگران و مضطرب است و با هر آن چیزی که تهدیدگر سلامتی، آرامش و امنیت انسان باشد می ستیزد. لازم به ذکر است که انسان گرایی در ادبیات معاصر فقط منحصر به شاعران فوق نبوده بلکه با پژوهش در آثار خیلی از شاعران معاصر دیگر می توان به گزاره های تازه ای از آن دست یافت و این مهم در آینده بر عهده ی کسانی خواهد بود که به انسان عشق می ورزند و به توانایی های فوق العاده اش ایمان دارند.